Pandemia COVID-19 wywołała kryzys gospodarczy na skalę ogólnoświatową. Wielu ludzi utraciło stałe źródło utrzymania i środki do życia. Pojawiło się zasadnicze pytanie, w jaki sposób zastana sytuacja wpływa na obowiązek alimentacyjny? Czy pandemia COVID-19 uzasadnia obniżenie alimentów na rzecz uprawnionych? Czy warto wobec tego zainicjować postępowania sądowe w przedmiocie obniżenia wysokości dotąd zasądzonego obowiązku alimentacyjnego?
Na samym wstępie rozważań warto przypomnieć, że w świetle regulacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania”.
Bezpośredni wpływ na wysokość alimentów mają usprawiedliwione potrzeby małoletniego uprawnionego i możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego rodzica. Zgodnie z brzmieniem art. 135 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać także w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje możliwość wystąpienia z powództwem o obniżenie alimentów w razie zmiany stosunków. W takiej sytuacji można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego (art. 138 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Pogorszenie się sytuacji finansowej, a co za tym idzie, możliwości zarobkowych rodzica zobowiązanego do płacenia alimentów na rzecz dziecka, może z oczywistych względów stanowić podstawę wystąpienia z powództwem o obniżenie alimentów.
Podkreślenia jednak w tym miejscu wymaga, że owo pogorszenie możliwości zarobkowych powinno wynikać z okoliczności niezależnych od samego zobowiązanego. Typowymi przykładami uzasadniającymi wystąpienie z powództwem o obniżenie alimentów będzie zatem choroba, która uniemożliwia wykonywanie dotychczasowej działalności zarobkowej bądź utrata pracy z przyczyn, za jakie zobowiązany odpowiedzialności nie ponosi. Nie będzie natomiast uzasadniać obniżenia alimentów niepodejmowanie przez zobowiązanego pracy, pomimo rzeczywistej zdolności do jej wykonywania i osiągania w związku z tych określonego dochodu.
Sytuacja gospodarcza związana z pandemią COVID-19 stała się źródłem wielu bezpodstawnych powództw o obniżenie alimentów. Należy mieć świadomość, że nie ma automatyzmu w ferowaniu wyroków dotyczących podstaw obniżenia alimentów. Przesłanki zmiany stosunków badane są identycznie, jak przed wybuchem pandemii. Tym samym to konkretny stan faktyczny będzie decydował o istnieniu podstaw do zmiany bądź ich braku. W razie utraty pracy czy konieczności zamknięcia działalności gospodarczej w wyniku pandemii, zobowiązany jak najbardziej może domagać się obniżenia alimentów, oczywiście po przedstawieniu niezbędnych dowodów w sądzie. Pandemia sama w sobie nie stanowi jednak odrębnej podstawy, która w oderwaniu od możliwości zarobkowych i potrzeb uprawnionego mogłaby uzasadniać inicjowanie postępowań sądowych w omawianym zakresie.
Paulina Grochowska
radca prawny
FG KANCELARIA RADCOWSKO-ADWOKACKA